Τα συνταγματικά δικαιώματα στις κληρονομικές σχέσεις... ένα θέμα που αναδεικνύει το ζήτημα της θεσμικής εφαρμογής των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις διαπροσωπικές σχέσεις. Με το άρθρο 25 § 1 εδ. γ΄ του Συντάγματος επήλθε μια σημαντική ρυθμιστική μεταβολή που είχε ως αποτέλεσμα την ενοποίηση της ελληνικής έννομης τάξης ως μια έκφραση της ανθρωπιστικής κοινωνικοποίησης του κράτους. Κατά συνέπεια, οι δύο πόλοι του δικαιϊκού μας συστήματος,o μεν του δημοσίου και o δε του ιδιωτικού δικαίου, πλέον αλληλεπιδρούν με σκοπό όχι μόνο την επέλευση του αμυντικού χαρακτήρα των δικαιωμάτων, αλλά και ενός ευρύτερου, αυτόν του προστατευτικού τους περιεχομένου για τη διαφύλαξη κατοχυρωμένων δικαιωμάτων και ελευθεριών από την πολλάκις αυθαίρετη ιδιωτική πρωτοβουλία.

7. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην κληρονομική σχέση, όπως και σε όλες τις διαπροσωπικές σχέσεις, ενόψει της συνταγματικής διάταξης του αρθρ. 25 παρ. 1 εδ. γ αναγνωρίζεται η ισχύς των συνταγματικών δικαιωμάτων τα οποία περιορίζονται επιτρεπτά με τη μέθοδο της θεσμικής εφαρμογής εφόσον μεταξύ αυτών και της κληρονομικής σχέσης υπάρχει αιτιώδης συνάφεια. Έτσι παρέχεται μεγαλύτερη προστασία από τα δικαστήρια που μέχρι την προηγούμενη δεκαετία εφάρμοζαν τις διατάξεις του ΑΚ δημιουργώντας ανασφάλεια δικαίου λόγω της αοριστίας και της μεταβλητότητάς τους. Από την άλλη, περιορίζεται και η ελευθερία του διαθέτη η οποία πρέπει να αναφέρεται μόνο στην περιουσία του και όχι σε πρόσωπα. Παράνομες και ανήθικες αιρέσεις, όπως αυτές που εξετάσαμε, εκφεύγουν της εξουσίας του διαθέτη και επιβάλλουν αντισυνταγματικούς περιορισμούς στα δικαιώματα των κληρονόμων.

7. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ενόψει της συνταγματικής διάταξης του αρθρ. 25 παρ. 1 εδ. γ΄ καθίσταται πλέον υποχρεωτική για το δικαστή η εφαρμογή στις ιδιωτικές σχέσεις των συνταγματικών δικαιωμάτων, τα οποία όμως μπορεί να υφίστανται θεμιτούς περιορισμούς όταν εφαρμόζονται εντός μιας επίσης συνταγματικά κατοχυρωμένης έννομης σχέσης, όπως η κληρονομική. Ο περιορισμός είναι επιτρεπτός όταν ανάμεσα στην έννομη σχέση και στο δικαίωμα υπάρχει κοινό αντικειμενικό στοιχείο και συνεπώς αιτιώδης συνάφεια. Σε κάθε περίπτωση αυτή η εξέλιξη προσφέρει μεγαλύτερη προστασία των συνταγματικών δικαιωμάτων και αίρεται η ανασφάλεια δικαίου που είχε δημιουργηθεί υπό το προηγούμενο καθεστώς της έμμεσης προστασίας που προσέφερε η εξειδίκευση των αόριστων εννοιών του αστικού κώδικα. Από την άλλη πλευρά επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό η οριοθέτηση της εξουσίας του διαθέτη. Η εξουσία αυτή δεν πρέπει να τρέπεται από εξουσία επί πραγμάτων σε εξουσία επί προσώπων. Αιρέσεις σαν και αυτές που εξετάστηκαν ανωτέρω εκφεύγουν της εξουσίας του διαθέτη να εξουσιάζει και να διαθέτει την περιουσία του και επιβάλλουν αντισυνταγματικούς περιορισμούς στα δικαιώματα των κληρονόμων.

Περίληψη Ενόψει της συνταγματικής διάταξης του άρ.25 παρ.1εδ.γ΄ καθίσταται πλέον υποχρεωτική για το δικαστή η εφαρμογή στις ιδιωτικές σχέσεις των συνταγματικών δικαιωμάτων τα οποία όμως μπορεί να χρειάζεται να υφίστανται θεμιτούς περιορισμούς όταν εφαρμόζονται εντός μιας επίσης συνταγματικά κατοχυρωμένης έννομης σχέσης, όπως η κληρονομική. O περιορισμός όμως πρέπει να επιβάλλεται ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης που υπάρχει σε κάποιο κοινό αντικειμενικό στοιχείο του περιεχομένου της σχέσης και του δικαιώματος. Το δικαίωμα αυτό δεν πρέπει να εκφεύγει του περιεχομένου και του σκοπού που έχει κατά το Σύνταγμα, δηλαδή την προστασία της ιδιοκτησίας του διαθέτη. Δεν πρέπει να τρέπεται από εξουσία επί πραγμάτων σε εξουσία επί ανθρώπων. Επιχειρείται και επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό η οριοθέτηση της εξουσίας του διαθέτη να διαθέτει την περιουσία του. Η εφαρμογή των περιορισμών δεν εξαρτάται από την υποκειμενική κρίση του δικαστή περί των κινήτρων του διαθέτη, ούτε από την έμμεση προστασία που προσφέρουν οι διατάξεις του Α.Κ. Αίρεται μ’ αυτό τον τρόπο η ανασφάλεια και η αμφιβολία που είχε δημιουργηθεί υπό το προηγούμενο καθεστώς, όπως αυτή γίνεται άλλωστε φανερή και από τη μελέτη της νομολογίας.

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Α. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ-ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΛΛΙΔΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 4η  ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 22παρ.1 23παρ.2 και25παρ.2Σ  ΛΟΓΙΚΗ ΕΡΝΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 4παρ.1  ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 4παρ.2, 116παρ. και 22παρ.1β  ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 21παρ.3 και 109Σ. 1) Σε ότι αφορά τη συστηματική ερμηνεία, αυτή επιδιώκει τη συσχέτιση επιμέρους διατάξεων μεταξύ τους, εφόσον αυτές συνεκφέρονται ως μέρη μιας ευρύτερης ενότητας διατάξεων, στο εσωτερικό της έννομης τάξης. Ένας κανόνας δικαίου ποτέ δεν έχει ένα δικό του ανεξάρτητο περιεχόμενο, δεν ερμηνεύεται απομονωμένα. Αυτή η μέθοδος είναι απαραίτητη προκειμένου να διακριβώσω το ακριβές περιεχόμενο μιας διάταξης εντάσσοντας την στο ευρύτερο πλαίσιο συγγενών διατάξεων. Εναργές παράδειγμα για τη λειτουργία της συστηματικής μεθόδου αποτελεί το ακόλουθο. Έστω το ζήτημα κατά πόσο επιτρέπεται η συμβατική παραίτηση εργαζομένου από το δικαίωμα του για ίση αμοιβή με τους άλλους για εργασία ίσης αξίας που αποτυπώνεται στο άρθρο 22παρ.1 ή η παραίτηση από το δικαίωμα του να συμμετέχει σε απεργίες με σκοπό την προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων 23παρ.2. Η συστηματική ερμηνεία των άρθρων 22παρ.1 και 23παρ.2 προς το άρθρο 25παρ.2Σ διασκεδάζει την παραμικρή αμφιβολία επί του ζητήματος αυτού. Τα δικαιώματα αυτά όχι μόνο εξαγγέλονται ρητά στο σύνταγμα, αλλά επιπλέον μαζί με τα υπόλοιπα ατομικά δικαιώματα διακηρύσσονται ως «απαράγραπτα».Αυτό σημαίνει ότι είναι απολύτως ανεπίτρεπτη τυχόν παραίτηση από αυτά. Σε διαφορετική περίπτωση οι εργαζόμενοι θα καταλείπονταν έρμαια στον κίνδυνο της εργοδοτικής αυθαιρεσίας. Συνεπώς, συμβατικές ρήτρες με το ανωτέρω περιεχόμενο πάσχουν από απόλυτη ακυρότητα και η επίκληση αυτής της ακυρότητας από τον εργαζόμενο που αναγκάσθηκε να υπογράψει τέτοια ρήτρα αποτελεί καταχρηστική άσκηση δικαιώματος κατ’ άρθρο 281ΑΚ. Κατά πρώτο λόγο γιατί πρόκειται για συνταγματικώς κατοχυρωμένο δικαίωμα ανεπίδεκτο παραίτησης. Κατά δεύτερο λόγο καταχρηστική θα ήταν η συμπεριφορά του εργοδότη. Διότι αυτός θα εκμεταλλευόταν τη θέση του ως οικονομικά ισχυρότερου μέρους προκειμένου να εξωθήσει τους μισθωτούς να αποδεχτούν δυσμενείς ταπεινωτικούς όρους εργασίας. 2) Σε ότι αφορά την ισότητα που αποτυπώνεται στο άρθρο 4παρ.1Σ αρχικώς εκλήφθηκε με βάση την γραμματική ερμηνεία του Σ ως ισότητα των πολιτών μεταξύ τους μόνο « ενώπιον του νόμου», δηλαδή απέναντι στον νόμο. Υπό την έννοια αυτή η τήρηση της αρχής της ισότητας δεσμεύει ρητά τους εφαρμοστές του νόμου, τα όργανα των λειτουργιών της δικαιοσύνης και της διοίκησης .Με βάση αυτή την ερμηνεία επιβάλλεται η τήρηση της ισότητας απέναντι στον νόμο από τους εφαρμοστές του. Τόσο τα δικαστικά όσο και τα διοικητικά όργανα, πρέπει να εφαρμόζουν το νόμο κατά ίσο τρόπο απέναντι σε όλους τους πολίτες, αλλά και όλοι οι πολίτες θεωρούνται ίσοι απέναντι στα κρατικά όργανα. Η αρχή της ισότητας με την έννοια της ίσης ή ομοιόμορφης μεταχείρισης όσων τελούν υπό τις ίδιες περιστάσεις, ισχύει και προκειμένου για άσκηση κανονιστικής αρμοδιότητας από τη Διοίκηση. Η ισότητα του νόμου απέναντι στους πολίτες αρχικά εκλήφθηκε μόνο ως κατευθυντήρια αρχή, ως γενική αρχή όχι όμως ως επιταγή προς το νομοθέτη. Μεταγενέστερα, όμως, η νομολογία άλλαξε άποψη και υιοθέτησε τη λογική μέθοδο και ερμηνεύοντας τη διάταξη διασταλτικά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συνταγματική αρχή της ισότητας δεσμεύει και τον νομοθέτη. Διαπιστώνουμε , λοιπόν, ότι η διαπλοκή της γραμματικής και της λογικής ερμηνείας επέτρεψε στη νομολογία να προβεί σε ασφαλέστερα συμπεράσματα σχετικά με το νόημα της εν λόγω διάταξης. 3) Σύμφωνα με το άρθρο 4παρ.2 « Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις». Με βάση τη γραμματική ερμηνεία, συνάγουμε το συμπέρασμα ότι η ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλλα είναι πλήρης και συνεπώς ρυθμίσεις που αποκλίνουν αυτής της αρχής είναι αντισυνταγματικές. Με βάση τη συστηματική ερμηνεία όμως αυτού του άρθρου με το άρθρο 116παρ.2 και το άρθρο 22παρ.1β, η νομολογία έχει δεχτεί ότι είναι σύμφωνη με το σύνταγμα η νομοθετική ρύθμιση μόνο υπέρ των γυναικών στο βαθμό που αποβλέπει « στην αποκατάσταση μιας πραγματικής ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών» , αλλά όχι και σε βάρος των ανδρών. 4) Το άρθρο 21παρ.3 υποχρεώνει το Κράτος να μεριμνά για την υγεία των πολιτών. Στηριζόμενος κάποιος στη γραμματική ερμηνεία της διάταξης θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι αυτή αποβλέπει στη δημιουργία κρατικού μονοπωλίου στην παροχή υπηρεσιών υγείας και στον αποκλεισμό της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μειοψηφία της απόφασης 400/1986 σχετικά με τη συνταγματικότητα της ένταξης στο ΕΣΥ των νοσοκομείων που ανήκουν σε ιδρύματα τα οποία προστατεύονται από τις διατάξεις του 109Σ λόγω σύστασής τους με δωρεά ή διαθήκη. Αυτή υποστήριξε ότι από την συστηματική ερμηνεία των άρθρων 5, 21παρ.3 και 109 Σ συνάγεται το συμπέρασμα ότι έχει κατοχυρωθεί μικτό σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας και νοσοκομειακής περιθάλψεως, το οποίο εξυπηρετείται τόσο από τη κρατική δραστηριότητα όσο και από την ιδιωτική. Υπό το μικτό σύστημα αυτό το Κράτος δεν έχει τη δυνατότητα να μονοπωλήσει τη νοσοκομειακή περίθαλψη. Συνεπώς το άρθρο 21παρ.3 πρέπει να ερμηνεύεται σε συνδυασμό με τα άρθρα 5 και 109Σ και σημαίνει ότι το κράτος υποχρεούται να μεριμνά για την υγεία των πολιτών του στα πλαίσια του ειρημένου μικτού συστήματος. Περίληψη ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΕΣΗ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Τα συνταγματικά δικαιώματα εφαρμόζονται ως προς την αμυντική τους διάσταση σε κάθε έννομη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των ανθρώπων, συνεπώς και στις σχέσεις που διέπουν την κληρονομιά. Η υπ’ αριθμ. 168/1985 απόφαση του Α’ Τμήματος του Αρείου Πάγου έκρινε ότι είναι παράνομη η αναβλητική αίρεση που ετέθη από το διαθέτη και βάσει της οποίας ο κληρονόμος θα αποκτούσε το περιεχόμενο της διαθήκης εφόσον θα εγκατέλειπε την Αμερική προκειμένου εφεξής να ζήσει μόνιμα στην Τρίπολη. Η αναβλητική αυτή αίρεση αντίκειται στο θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα της επιλογής του τόπου κατοικίας και με την απόφαση αυτή ο Άρειος Πάγος περιφρουρεί τις ατομικές ελευθερίες, επιβεβαιώνοντας την κατοχύρωση των συνταγματικών δικαιωμάτων και σε επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟ..............................................................................................1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.......................................................................................2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ..............................................................................................4 Κεφάλαιο πρώτο: ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ Α. Η επαγγελματική ελευθερία.................................................................5 Β. το δικαίωμα εργασίας..........................................................................10 Κεφάλαιο δεύτερο: Ο ΤΡΟΠΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Α. Η γενική και θεσμική εφαρμογή των συνταγματικών δικαιωμάτων...15 Β. Η θεσμική εφαρμογή – ανάλυση.........................................................16 Γ. Η ‘‘σύγκρουση’’ δικαιωμάτων............................................................19 Δ. Τα αμυντικά δικαιώματα και η εφαρμογή τους στις κληρονομικές σχέσεις......................................................................................................20 Κεφάλαιο τρίτο: Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Α. Η διαπροσωπική εφαρμογή του δικαιώματος της επαγγελματικής ελευθερίας στο θεσμό της κληρονομικής διαδοχής.................................22 ΕΠΙΛΟΓΟΣ..............................................................................................27 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ......................................................................................29 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ......................................................................................30 ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ........................................................................32 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ..........................................................................................38 ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΕΡΊΛΗΨΗ...........................................................................39

-Πρόλογος………………………………………………………………………