Ύστερα από τη μελέτη των σχέσεων Κράτους-Πολιτείας σε διάφορες ιστορικές χρονικές στιγμές καταλήγουμε στο ότι είναι ένα καίριο θέμα που απασχολεί για πολλά χρόνια η ρύθμισή του και είναι τόσο σημαντικό ώστε η συνταγματική του ρύθμιση να είναι επιβεβλημένη. Μετά από τη μελέτη του Συντάγματος του 1975/1986/2001 είμαστε σε θέση να συμπεράνουμε ότι η ελληνική Εκκλησία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελληνική Πολιτεία. Από τα διάφορα συστήματα που κατά καιρούς διαμορφώθηκαν στον ελληνικό χώρο όσο και στο εξωτερικό, αυτό που επικράτησε στην Ελλάδα είναι αυτό της «νόμω κρατούσης πολιτείας». Η Ελλάδα είναι ένα από τα κράτη που έχουν καθιερώσει επίσημη θρησκεία και στο ελληνικό Σύνταγμα αναγνωρίζεται στο άρθρο 3 Σ ως επίσημη θρησκεία η Ανατολική Ορθόδοξη του Χριστού Εκκλησία. Το ισχύον Σύνταγμα προβλέπει ακόμη το αυτοκέφαλο της εκκλησίας της Ελλάδος, την θρησκευτική ελευθερία καθώς και την εποπτεία της Πολιτείας στις πράξεις της εκκλησιαστικής διοίκησης. Η ελληνική πολιτεία αναγνωρίζει στην εκκλησία της Ελλάδος το νομικό χαρακτηρισμό του νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, τα ανάλογα δημόσια προνόμια καθώς και το σημαντικό ρόλο της μέσα στην ελληνική κοινωνία. Ο πιθανός χωρισμός Κράτους και Εκκλησίας ως λύση στις μεταξύ τους τριβές θα μπορούσε να είναι αποτελεσματικός, παρόλα αυτά το ισχύον σύστημα έχει αποδειχθεί μέχρι στιγμής αρκετά αποδοτικό. Η Εκκλησία οφείλει να ενισχύει τη θρησκευτική συνείδηση του κοινωνικού συνόλου και η Πολιτεία, μέσα από τα συνταγματικά πλαίσια, να εξισορροπεί τις σχέσεις έτσι ώστε να μην υπάρχουν συγκρούσεις.

Στην εργασία υπάρχουν γενικές θεωρίες για το κράτος που υποστηρίχθηκαν από μεγάλους μελετητές της επιστήμης του δικαίου και όλες κατατείνουν στον ορισμό της έννοιας του κράτους ανάλογα με την οπτική γωνία του καθενός. Έπειτα, αναφέρεται η ιδέα του κράτους όπως αυτή γίνεται αντιληπτή στο σύγχρονο δημοκρατικό πολίτευμα. Με άλλα λόγια σήμερα μιλάμε για κράτος δικαίου σε συνάφεια με το κοινωνικό κράτος , αυτό δηλαδή που παρεμβαίνει στην δημόσια και ιδιωτική ζωή ρυθμίζοντας την έννομη τάξη με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζει παροχές στους πολίτες. Η ιδέα της ανωτερότητας του κράτους σε σχέση με την κοινωνία φαίνεται να μην είναι απόλυτα σωστή νομικά, μια και οι δύο έννοιες έχουν στενή συνάφεια σε γενικές γραμμές, που προσδιορίζεται με μεγαλύτερη σαφήνεια ανάλογα με τη μορφή του πολιτεύματος. Πιο συγκεκριμένα, στις φιλελεύθερες δημοκρατίες των ημερών μας η απόσταση μεταξύ της κρατικής εξουσίας και του λαού περιορίζεται όλο και περισσότερο με αποτέλεσμα να πλησιάζουν οι έννοιες στην ταύτισή τους.

Το κείμενο αναφέρεται στην εξέλιξη της έννοιας του κράτους και των μορφών του. Αρχικά γίνονται εννοιολογικές παρατηρήσεις για τον όρο «κράτος» και άλλους παρεμφερείς όρους από την αρχαιότητα μέχρι τη Συνθήκη της Βεστφαλίας, ενώ παράλληλα παρουσιάζεται η ιστορία ως πηγή της έννοιας του κράτους. Παρακάτω τονίζεται η εξέλιξη της έννοιας του κράτους στο πλαίσιο του πολιτικού στοχασμού από την Αρχαιότητα έως την Αναγέννηση και υπογραμμίζονται οι ορισμοί του Αριστοτέλη και του Κικέρωνα για την πόλη- κράτος, η υπαγωγή των «δημοκρατιών» και των «ηγεμονιών» ως εννοιών είδους από το Machiavelli, η εισαγωγή της κυριαρχίας ως έννοιας του κράτους από τον Jean Bodin και ο ορισμός της Πολιτείας από τον Hugo Grotius. Στη συνέχεια επισημαίνεται η εξέλιξη της έννοιας του κράτους στο πλαίσιο της πολιτειολογίας και επισημαίνονται οι οργανικές και οι θεοκρατικές θεωρίες, οι ορισμοί του εκπροσώπου της γενικής πολιτειολογίας Georg Jellinec και των Γάλλων δημοσιολόγων Audemar Esmein, Raymond Carre de Malberg για το κράτος και αναλύονται η «θετική θεωρία» του Leon Duguit και η «καθαρή θεωρία του δικαίου» του Hans Kelsen. Ακολουθούν σύγχρονες θεωρίες για την έννοια του κράτους με κύριες, τη μαρξιστική-λενινιστική, τη θεωρία του A. Gramsci, τη στρουκτουραλιστική ανάλυση του L. Althusser και τη θεωρία του Ν. Πουλαντζά. Παρακάτω υπογραμμίζεται η εξέλιξη των μορφών του κράτους και παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά καθεμιάς χωριστά. Ως πρώτη μορφή παρουσιάζεται το ενιαίο κράτος μέχρι που η συνταγματικοπολιτική εξέλιξη οδήγησε στη δεύτερη μορφή, το ομοσπονδιακό κράτος, μετάλλαξη του οποίου αποτελεί η τρίτη μορφή, η ομοσπονδία κρατών. Ακολουθεί η τέταρτη και η πέμπτη μορφή, η συνομοσπονδία κρατών και η ευρωπαϊκή ένωση. Τέλος, δίνεται ο ορισμός του σύγχρονου κράτους, ως απόρροια των χρόνιων ερευνών για το κράτος και συμπεραίνεται ο δυναμικά ιστορικός χαρακτήρας του κρατικού φαινομένου και η μακρά ιστορική διεργασία και εξελικτική διαδικασία της οποίας είναι αποτέλεσμα.

Το άρθρο 25 του Συντάγματος κατοχυρώνει την αρχή του κοινωνικού κράτους. Τα περισσότερα Ευρωπαϊκά Συντάγματα συμπλέουν σε αυτό το σημείο με το Ελληνικό, μετά από μακραίωνες ιστορικές εξελίξεις. Το σύγχρονο κοινωνικό κράτος παρουσιάζεται αποδυναμωμένο λόγω οικονομικών-κυρίως- και πολιτικών εξελίξεων. Διακρίνεται από την κοινωνική πρόνοια, η οποία μεριμνά για τα ενδεέστερα μέλη της κοινωνίας. Το ελληνικό Σύνταγμα προστατεύει τα κοινωνικά δικαιώματα κατά το πρότυπο του ηπειρωτικού κοινωνικού κράτους ενώ η ελληνική νομολογία χαρακτηρίζεται διστακτική προς αυτήν την κατεύθυνση. Οι νομοθετικές ελλείψεις και η πρακτική ολιγωρία του ελληνικού κοινωνικού κράτους είναι προφανείς. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, διάφορες συνθήκες κατοχυρώνουν το κοινωνικό κράτος και το κράτος πρόνοιας, με κυριότερη τη Συνθήκη του Άμστερνταμ και τον Κοινοτικό Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων των εργαζομένων. Παρουσιάζεται όμως αμφιβολία ως προς τη δεσμευτικότητά τους για τα κράτη-μέλη. Συμπερασματικά, παρά τη σημαντική πρόοδο, κρίνεται απαραίτητη η περαιτέρω προσπάθεια για τη θεμελίωση και ολοκλήρωση του κοινωνικού κράτους.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Πριν από κάποια χρόνια στην Ελλάδα ξέσπασε έντονη διαμάχη κυρίως ανάμεσα στους εκπροσώπους της Εκκλησίας και πολιτικούς και νομικούς παράγοντες. Κύρια αιτία της διαμάχης αυτής αποτέλεσε η αναγραφή του θρησκεύματος στις αστυνομικές ταυτότητες. Πολλές απόψεις διατυπώθηκαν και από τις δύο πλευρές σχετικά με το ζήτημα αυτό, ενώ πήρε πολύ μεγάλες διαστάσεις, ίσως μεγαλύτερες από αυτές που έπρεπε. Η πλευρά της Εκκλησίας κατηγόρησε αυτούς που ήταν αντίθετοι με την αναγραφή για προσπάθεια υποβάθμισής του ρόλου της στην κοινωνία και της σχέσης της με το Κράτος, ενώ προέβαλλε και διάφορα άλλα επιχειρήματα. Οι νομικοί κυρίως κύκλοι έθεταν το θέμα της καταπάτησης θεμελιωδών δικαιωμάτων με την αναγραφή του θρησκεύματος, προαιρετική ή υποχρεωτική και προσπάθησαν να διαχωρίσουν το ρόλο της Εκκλησίας από κάποια καθαρά πολιτειακά ζητήματα. Βασικό ρόλο στη διαμάχη διαδραμάτισε η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων που με τις αποφάσεις της προκάλεσε την οργή των εκκλησιαστικών κύκλων. Τελικά το θέμα αυτό με όλες τις τροπές που πήρε, διευθετήθηκε συνταγματικά και πλέον απαγορεύεται η αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ Α. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο 1ο: Η Πράξη 1.1. Γενικά 8 1.2. Η πράξη 8 1.2.1. Η εκτελεστή διοικητική πράξη 8 1.2.2. Η μη εκτελεστή διοικητική πράξη 9 1.3 Η παράλειψη 9 1.4 Η υλική ενέργεια 10 Κεφάλαιο 2ο:Τα Όργανα 2.1. Γενικά 11 2.2. Τα όργανα της εκτελεστικής εξουσίας 11 2.2.1. Αστική ευθύνη από πράξεις, παραλείψεις ή υλικές ενέργειες των οργάνων της εκτελεστικής εξουσίας 11 2.2.2. Αστική ευθύνη από τις κανονιστικές πράξεις της Διοίκησης 12 2.2.3. Αστική ευθύνη από τις κυβερνητικές πράξεις 13 2.3. Τα όργανα της νομοθετικής εξουσίας 14 2.3.1. Οι μη νομοθετικές πράξεις των οργάνων της νομοθετικής εξουσίας 14 2.3.2. Η νομοθετική δραστηριότητα των οργάνων της νομοθετικής εξουσίας 14 2.4. Τα όργανα της δικαστικής εξουσίας 17 2.5. Τα βοηθητικά Πρόσωπα της Δικαιοσύνης 19 Κεφάλαιο 3ο: Η Δημόσια Εξουσία 3.1. Γενικά 19 3.2. Δημόσια Εξουσία 20 3.2.1. Έννοια - Περιεχόμενο 20 3.2.2. Η έκταση εφαρμογής των διατάξεων των άρθρων 105 και 106ΕισΝΑΚ 20 3.2.2.1.Η μονομερής διοικητική δραστηριότητα 20 3.2.2.2.Η συμβατική διοικητική δραστηριότητα 21 3.3. Η συνάφεια μεταξύ παράνομης και ζημιογόνου δραστηριότητας και άσκησης δημοσίας εξουσίας 21 3.3.1. Έννοια - Χαρακτηριστικά 21 3.3.2. Το αστικώς ανεύθυνο του δημοσίου και των ν.π.δ.δ. ως προς την ιδιωτική δραστηριότητα των οργάνων του 22 3.3. Το αστικώς ανεύθυνο του δημοσίου και των ν.π.δ.δ. ως προς τη δραστηριότητα των οργάνων τους επ΄ ευκαιρία της δημοσίας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί 23 3.4. Η αστική ευθύνη του δημοσίου και των ν.π.δ.δ. ως προς την παράνομη και ζημιογόνο δραστηριότητα των οργάνων τους κατά την άσκηση δημοσίας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί 23 Κεφάλαιο 4ο: Το Παράνομο 4.1. Γενικά 24 4.2. Έννοια του παρανόμου 24 4.3. Μορφές του παρανόμου 25 4.3.1. Η παράβαση κανόνων εξωτερικής νομιμότητας της διοικητικής δράσης 26 4.3.1.1. Η Αναρμοδιότητα 26 4.3.1.2.Η παράβαση ουσιώδους τύπου 26 4.3.2. Η παράβαση κανόνων της εσωτερικής νομιμότητας της διοικητικής δράσης 26 4.3.2.1. Η παράβαση κατ’ ουσία διάταξης νόμου 27 4.3.2.2.Η εσφαλμένη ουσιαστική εκτίμηση ως προς τη συνδρομή ή μη πραγματικών περιστατικών 27 4.3.2.3.Η κακή χρήση της διακριτικής ευχέρειας της διοίκησης 27 4.3.2.4.Η κατάχρηση εξουσίας 28 4.4. Ο αντικειμενικός χαρακτήρας της αστικής ευθύνης κατά τις διατάξεις των άρθρων 105 και 106 ΕισΝΑΚ και η ευθύνη του οργάνου 28 Κεφάλαιο 5ο: Παραβίαση διατάξεων μη κείμενων χάριν του γενικού συμφέροντος 5.1. Γενικά 29 5.2. Σκοπός 29 5.3. Διατάξεις χάριν του γενικού συμφέροντος 30 5.4. Διατάξεις χάριν ιδιωτικών συμφερόντων 30 Κεφάλαιο 6ο: Η ζημία 6.1. Γενικά 31 6.2. Η ζημία 31 6.2.1. Έννοια – Μορφές 31 6.2.2. Αστική ευθύνη του δημοσίου και ν.π.δ.δ. λόγω ζημίας 31 6.3. Αιτιώδης συνάφεια 32 6.4 Αποζημίωση 33 Β. ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο 1ο: To αρμόδιο δικαστήριο 34 Κεφάλαιο 2ο: Το ένδικο βοήθημα 2.1. Η αγωγή αποζημίωσης 35 2.2. Διαδικασία εκδίκασης των διαφορών ουσίας των σχετικών με την αστική ευθύνη του δημοσίου και των ν.π.δ.δ. 35 Κεφάλαιο 3ο: Η αυτοτέλεια του ένδικου βοηθήματος της αγωγής 3.1. Έκταση του δικαστικού ελέγχου 37 3.2. Συνέπειες της δικαστικής απόφασης επί της αγωγής αποζημίωσης 38 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Κεφάλαιο 1ο: Το νομικό καθεστώς της αστικής ευθύνης κατά το ιδιωτικό δίκαιο 39 Κεφάλαιο 2ο: Διαφορές μεταξύ της αστικής ευθύνης του δημοσίου κατά την άσκηση δημόσιας εξουσίας και κατά το ιδιωτικό δίκαιο 2.1. Όργανα 40 2.2. Πεδίο εφαρμογής 40 2.3. Δικαιοδοσία 40 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ Η ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΞΙΩΣΗ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ Κεφάλαιο 1ο: Θεμελίωση της αρχής της ευθύνης 1.1. Θεμελίωση 41 1.2. Έκταση εφαρμογής 41 Κεφάλαιο 2ο: Δικαστική προστασία και θεμελίωση της αξίωσης της ευθύνης του Κράτους 2.1. Γενικά 42 2.2. Απόφαση Francovich 42 2.3. Απόφαση Brasserie du Pecheur 42 Κεφάλαιο 3ο: Οι προϋποθέσεις της αξίωσης 3.1. Προϋποθέσεις της αξίωσης 43 3.1.1. Η από τον παραβιαζόμενο κοινοτικό κανόνα αναγνώριση δικαιωμάτων στους ιδιώτες 43 3.1.2. Ο κατάφωρος χαρακτήρας της παράβασης 44 3.1.3. Ο αιτιώδης σύνδεσμος 44 3.2. Στοιχεία που δεν αποτελούν προϋποθέσεις της αξίωσης 45 3.3. Ο επικουρικός χαρακτήρας της αξίωσης 45 Κεφάλαιο 4ο : Η κοινοτικού δικαίου αξίωση στο εσωτερικό δίκαιο 4.1. Γενικά 45 4.2 Αρμοδιότητα της εσωτερικής έννομης τάξης των κρατών – μελών 46 4.2.1. Προϋποθέσεις εφαρμογής του εθνικού δικαίου 46 4.2.2. Έκταση της αποζημίωσης κατά το εθνικό δίκαιο 46 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 47 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 48